Πανόραμα: Συρματοπλέγματα στα Βράχια

Όποιος δεν γνωρίζει το παρελθόν του, 

   είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει.  

George Santayana (Ισπανοαμερικανός Φιλόσοφος)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

«Πως βρέθηκαν σπίτια στην κορυφή του βουνού;»

«Γιατί αυτό συμβαίνει μόνο στο Πανόραμα της Βούλας και σε κανέναν άλλο Δήμο;»

Αναπόφευκτα τα ερωτήματα ενός ξένου με την περιοχή παρατηρητή. Ερωτήματα αντικειμενικά μεν που όμως δύσκολα πια απαντώνται. Ειδικά όταν με την πάροδο των χρόνων οι απαντήσεις που δίνονται τείνουν να αλλοιώνουν την πραγματική ιστορία αλλά και τη συλλογική μνήμη. Οι απαντήσεις που αναδεικνύουν την αλήθεια απέναντι στην κατασκευασμένη ρομαντική αφήγηση δεν είναι παρά ένα άθροισμα μικρών , συχνά ασήμαντων γεγονότων , που όμως εξηγούν πως βρέθηκαν τα συρματοπλέγματα στα βράχια του Υμηττού πριν καταλήξουν τα οικόπεδα σπίτια. Ελάχιστες αλλά ίσως οι πιο χαρακτηριστικές παρουσιάζονται παρακάτω...  

Ιστορία 1η :  Ε, δεν ήταν και τόσο δάσος…

Η σύγχρονη ιστορία της παραποίησης αναφέρεται στο δάσος που δέσποζε στην πλαγιά του Υμηττού ως «περίπου δάσος». Κυρίως σε μια προσπάθεια από-ενοχοποίησης για το ότι εξαφανίστηκε μεθοδικά ένας τεράστιος για τα αττικά δεδομένα πνεύμονας πρασίνου και στη θέση του φύτρωσαν μεζονέτες. Είτε όμως το εξετάσει κάποιος με το σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο ή με το λιγότερο αυστηρό των αρχών του 20ου αιώνα , η έκταση ήταν δάσος. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία γνωρίζουμε πως στον ΣΑΑΚ  Αγ. Νικολάου παραχωρήθηκαν εκτός των ατομικών κλήρων και κοινόχρηστη έκταση προς νομή 3.157 στρεμμάτων από τα οποία το 40% χαρακτηρίζονταν ακόμα και με τα τότε δεδομένα ΔΑΣΟΣ και το υπόλοιπο «ορεινή βοσκή». Παραχωρήθηκαν  μεταξύ άλλων για την άσκηση δραστηριοτήτων συναφών με το δασικό χαρακτήρα όπως η υλοτομία και η συλλογή ρετσινιού.  Αν το δούμε με πιο μεγάλη λεπτομέρεια,  το σύνολο σχεδόν της χαρακτηριζόμενης δασικής έκτασης βρίσκονταν κυρίως στο σημερινό Πανόραμα. Στην πραγματικότητα λοιπόν μιλάμε για ένα τυπικό μεσογειακό δάσος. Τίποτε λιγότερο από αυτό…  

Ιστορία 2η: Η εθνικοφροσύνη και ο αντικομμουνισμός πωλούν οικόπεδα με δόσεις…

Ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός Πανελληνίου Ενώσεως Τραυματιών Πολέμου 1940-1941 και Αντισυμμοριακού Αγώνος που οίκησε το Πανόραμα, παρουσιάζεται περίπου ως κάποιοι  κατατρεγμένοι που ήθελαν να λύσουν το στεγαστικό τους πρόβλημα. Στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά μια επιχείρηση που πούλαγε οικόπεδα με δόσεις. Ο Συνεταιρισμός  διατείνονταν ότι έχει 1000 μέλη αλλά δεν είχε πάνω από 80 - ποτέ δεν παρουσιάστηκε  κατάλογος με τα μέλη του στο τότε Υπ. Γεωργίας.  Από τον τίτλο καταλαβαίνει καθένας πως πρόκειται για ένα από τα εκατοντάδες σωματεία εμπορίας εθνικοφροσύνης και αντικομμουνισμού που παρασιτούσαν μέσα στο κράτος. Το γεγονός ότι βρέθηκαν στους νικητές του Εμφυλίου Πολέμου τους άνοιξε τις πόρτες ώστε μέσω των πολιτικών διασυνδέσεων τους με το μετεμφυλιακό καθεστώς να αγοράσουν την έκταση του Πανοράματος , να την οικοπεδοποιήσουν και να την πωλούν. Η επιρροή τους , εξασφάλισε όχι μόνο την έκταση αλλά και μια σειρά χαριστικών νόμων ώστε να την την αποχαρακτηρίσουν από δάσος έως και να την εντάξουν στο σχέδιο πόλης.

Ιστορία 3η: Όταν η Κοινότητα Βούλας είναι ο ΣΑΑΚ…

Πολλά αυτά που βλέπουμε σήμερα δεν θα είχαν συμβεί πιθανά αν η επίσημη αρχή της Βούλας , η Κοινότητα τότε , δεν ήταν παρά ο Συνεταιρισμός Αποκατάστασης Ακτημόνων Καλλιεργητών  ( Σ.Α.Α.Κ. ) . Ο πρόεδρός του και ταυτόχρονα Κοινοτάρχης της Βούλας – και τοπικός παράγοντας της μετεμφυλιακής Δεξιάς – είχε φροντίσει ήδη λίγα χρόνια πριν να διαμορφωθούν οι συνθήκες της οικοπεδοποίησης. Πρώτο βήμα ήταν να μην αποδοθούν οι κοινόχρηστες εκτάσεις στην Κοινότητα μετά την ολοκλήρωση της αποπληρωμής των κλήρων των προσφύγων. Αντίθετα  πέτυχαν να πωληθούν οι εκτάσεις σε Οικοδομικούς Συνεταιρισμούς , με τα μέλη του ΣΑΑΚ να καρπώνονται το 50% του τιμήματος των πωλήσεων . Δεύτερο βήμα η υπαγόρευση πρακτικά ,  ενός πλέγματος νομοθετημάτων σε συνεργασία με το Υπ. Γεωργίας ώστε να καταφέρουν να μπει το Πανόραμα στο Σχέδιο Πόλης. Η έκταση του Πανοράματος αν και η πιο απομακρυσμένη και δύσκολα προσεγγίσιμη τότε , ήταν η πρώτη που απέκτησε νόμιμο σχέδιο . Αυτό ήταν αποτέλεσμα μιας μεθόδευσης μεταξύ ΣΑΑΚ , Συνεταιρισμού Πανοράματος και Υπ. Γεωργίας να παρακάμψουν το τότε Υπ.  Τεχνικών Έργων στο σχεδιασμό του χώρου. Είχε ήδη προηγηθεί η νομοθέτηση της δυνατότητας να επεκτείνεται η οικοδομήσιμη  έκταση των προσφυγικών οικισμών με απόφαση υπουργού Γεωργίας. Εδώ πρόκειται για μια απόφαση που κινείται στα όρια της νομιμότητας και ειδικά στην περίπτωση του ΣΑΑΚ είναι επί πλέον καταχρηστική και χωρίς βάση. Το σχέδιο του «αυτοτελούς συνοικισμού» Πανοράματος που προέκυψε ,  έχει συνταχθεί από την Τοπογραφική Υπηρεσία του υπουργείου Γεωργίας. Δείχνει τον πραγματικό χαρακτήρα του που δεν είναι παρά η κερδοσκοπία επί της γης και η μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση του Υμηττού χωρίς κανένα μέλημα για το χώρο και το περιβάλλον. Μικρά οικόπεδα, αδιαφορία για τις κλίσεις του εδάφους,  ανύπαρκτοι κοινόχρηστοι χώροι. Υπήρξαν διαμαρτυρίες στην Κοινότητα για αυτήν την προκλητική εύνοια από τον Συνεταιρισμό των Δικηγόρων (βλ. Δικηγορικά) αλλά ειδικά στο διάστημα Προεδρίας του Κ. Βουδούρη – επικεφαλής και του ΣΑΑΚ , μην ξεχνάμε – δεν πρόβαλλε αντιρρήσεις.  Ο δε Συνεταιρισμός Πολεμιστών πέρασε διάφορες φάσεις προκειμένου να κρύψει τον κερδοσκοπικό χαρακτήρα του. Συνέχισε όμως με άλλο μανδύα  , με τα μέλη του όμως να επικαλούνται αυτήν ακριβώς την «εθνική και αντικομμουνιστική δράση» ώστε να πετύχει την ένταξη του Πανοράματος στο Σχέδιο Πόλης κάτι που πετυχαίνουν οριστικά το Γενάρη του 1973.

Ιστορία 4η: Η Πυρκαγιά του 1974 …

Το  πραξικόπημα του Ιουλίου του 1974 στην Κύπρο οδηγεί στην τουρκική εισβολή, την κήρυξη επιστράτευσης στην Ελλάδα και την πτώση της δικτατορίας. Κατά τη  διάρκεια της δεύτερης τουρκικής εισβολής τον Αύγουστο του 1974, μια τεράστια πυρκαγιά ξεσπάει στο δάσος του Υμηττού καίγοντας το σχεδόν ολοκληρωτικά. Η φυσιογνωμία και το τοπίο της περιοχής του ορεινού όγκου της Βούλας μεταβάλλονται οριστικά από τότε. Η φωτιά ήταν προϊόν εμπρησμού σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες. Υπάρχει γενικευμένη η φημολογία στην περιοχή πως οι έχοντας συμφέροντα , δηλαδή τα μέλη του Συνεταιρισμού μπορεί να είναι υπαίτιοι. Κάτι τέτοιο δε μπορεί να λέγεται χωρίς στοιχεία. Δεν υπάρχει αμφιβολία όμως πως η πυρκαγιά διευκόλυνε και διασφάλισε την οικιστική ανάπτυξη της περιοχής, την εμπορευσιμότητα των οικοπέδων και την αύξηση της αξίας της γης. Ας λάβουμε υπόψη πως η μεταπολίτευση και οι πιο φιλικές διατάξεις για το περιβάλλον του Συντάγματος του 1975, εμπόδισαν δεκάδες οικοδομικούς συνεταιρισμούς που κατείχαν δασικές εκτάσεις να τις οικοδομήσουν. 

Αν έχει σήμερα μια σημασία να γνωρίζουμε για όλα αυτά, δεν είναι για να μοιραστούν ευθύνες. Ίσως θα έπρεπε να γίνει και αυτό,  αλλά δεν είναι το κύριο. Το ουσιαστικό της συζήτησης έχει να κάνει με την κληρονομιά που άφησε το παρελθόν στην περιοχή. Υπάρχουν ακόμα και σήμερα ανοιχτά θέματα που σχετίζονται με τις επιλογές του παρελθόντος. Οι χρήσεις γης στη Βούλα ή τα τμήματα γης που ακόμα και σήμερα εμφανίζονται να ανήκουν στα μέλη του Σ.Α.Α.Κ , τα 124 στρέμματα των Δικηγορικών είναι μερικά από αυτά. Η πορεία τους μπορεί και σήμερα να καθορίσει την εξέλιξη της περιοχής.